Αποκλειστικές φωτογραφίες από το τμήμα του Βυζαντινού τείχους στα παλιά ΚΤΕΛ της Χαλκίδας. Τι αντικρίσαμε κάτω από το σκουριασμένο υπόστεγο που «το κρύβει» και ποια η ιστορία του.
Πηγές ιστορικών στοιχείων: «Το μεσαιωνικό τείχος της Χαλκίδας», Νίκου Παπαδάκη (Επιμελητού Κλασικών Αρχαιοτήτων), Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών.
Απέναντι από το εργατικό κέντρο, επί της οδού Μ. Φριζή, σε μια γωνιά της εισόδου του παλαιού σταθμού των Υπεραστικών Λεωφορείων Ευβοίας (ΚΤΕΛ) στη Χαλκίδα υπάρχει ένα μικρό υπόστεγο.
Οι σκουριασμένες σιδεριές και η εικόνα εγκατάλειψης που παρουσιάζει γεμίζουν με αποστροφή τους περαστικούς και έτσι όλοι το προσπερνούν χωρίς κανείς να αναρωτιέται τι κρύβεται κάτω από το υπόστεγο. Αν όμως κάποιος κατανικήσει την απέχθεια που προκαλεί η εικόνα και πλησιάσει για να δει τι κρύβεται από κάτω, θα εντυπωσιαστεί αφενός από το θέαμα και αφετέρου από την αδιαφορία των υπευθύνων καθώς κάτω από το υπόστεγο βρίσκεται ένα σημαντικό κομμάτι του παρελθόντος της πόλης μας που δεν είναι άλλο από ένα ακόμα τμήμα του Βυζαντινού τείχους της πόλης μας που το δίχως άλλο έπρεπε να έχει προ πολλού αναδειχθεί για ιστορικούς, πολιτιστικούς, τουριστικούς και κατ’ επέκταση οικονομικούς λόγους. Τι έκπληξη όμως. Ουδείς ενδιαφέρθηκε (και γι’αυτό).
Κοιτώντας χαμηλά, από την τρύπα στα πλάγια του υποστέγου, που κάποτε προφανώς κάλυπτε μια εξαφανισμένη σήμερα πόρτα, μπορείς να δεις ό,τι έχει απομείνει από τα τελευταία χίλια πεντακόσια χρόνια ιστορίας της περιοχής μας: ένα κομμάτι του μεσαιωνικού τείχους της Χαλκίδας και δίπλα του περιττώματα, σύριγγες και σκουπίδια. Μια εικόνα δηλαδή που αναμφίβολα δεν τιμά τη πόλη μας, καθώς το συγκεκριμένο σημείο θα μπορούσε να καλλωπιστεί και να αξιοποιηθεί, όπως δηλαδή είχε εξαγγείλει ο απερχόμενος πλέον Δήμαρχος κ. Θ. Ζεμπίλης από την πρώτη κιόλας θητεία του αλλά ποτέ δεν έγινε.
Στο εσωτερικό του υπόστεγου υπάρχει σκάλα που αν τη μετακινήσεις λίγο μπορείς να κατέβεις, με προσοχή όμως καθώς είναι επικίνδυνο. Έτσι κατεβήκαμε και εμείς ώστε να φωτογραφήσουμε το τμήμα που δεν καλύπτει το μπετόν της διπλανής οικοδομής. Το συγκεκριμένο τμήμα του τείχους αποτελεί το μεγαλύτερο σωζόμενο κομμάτι αυτού, καθώς είναι κατά πολύ μεγαλύτερο του τμήματος που επίσης διασώζεται στο υπόγειο του Επιμελητηρίου Ευβοίας αλλά και του τμήματος πίσω από το λαογραφικό μουσείο, εντός της σχολής Πεζικού (που είναι το μοναδικό ολοκληρωμένο οχυρωματικό κομμάτι του παλαιού τείχους της πόλης που γλύτωσε από την καταστροφική μανία που είχε καταλάβει την πόλη μας στα τέλη του 19ου αιώνα, με αποτέλεσμα να χαθεί για πάντα ένα μνημείο που αν υπήρχε σήμερα θα μετέτρεπε τη Χαλκίδα σε «Ρόδο της Στερεάς Ελλάδας»).
Το μήκος του τείχους φτάνει τα 28 μέτρα, το πλάτος του τα τέσσερα μέτρα και το ύψος του κυμαίνεται από 1,30 έως 2,85 μέτρα. Σε κόκκινο πλαίσιο, το τμήμα που μπορέσαμε να φωτογραφήσουμε.
Το ιστορικό της ανασκαφής.
Ήταν αρχές Νοέμβρη του 1973 όταν στο οικόπεδο επί της οδού Μαρδοχαίου Φριζή που προοριζόταν για την εγκατάσταση των ΚΤΕΛ εντοπίσθηκαν αρχαία θεμέλια.
Λόγω όμως κακών καιρικών συνθηκών ή περιοχή απομονώθηκε και οι περαιτέρω ανασκαφές ξαναρχίνησαν σε καταλληλότερη εποχή, στις 6 Ιουνίου 1974. Τις έρευνες ανέλαβε η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Αθηνών με προϊστάμενο τον Μ. Χατζηδάκι.
Από τις πρώτες κιόλας ενδείξεις φάνηκε πως επρόκειτο για το τείχος της μεσαιωνικής πόλης της Χαλκίδας. Με το τέλος των εργασιών, στις 8 Ιουλίου 1974, που έγινε όχι λόγω της αποπερατώσεως του τμήματος αυτού του τείχους στο οικόπεδο αλλά λόγω αδυναμιών τεχνικής φύσεως, όπως πχ η ανάγκη καταστροφής του καταστρώματος του δρόμου και η διακοπή της διελεύσεως πεζών και αυτοκινήτων καθώς και ο αποκλεισμός του χώρου για τα υπεραστικά λεωφορεία, ήλθε στο φως η εντυπωσιακή αυτή ανακάλυψη.
Γρήγορα επίσης αποκαλύφθηκε πως το συγκεκριμένο κομμάτι είχε πολύ παλιότερα «βιαστεί» από την ανθρώπινη αδιαφορία και την νεοελληνική προχειρότητα. Κάποιοι ανίδεοι είχαν τοποθετήσει δύο διαφορετικές σωληνώσεις για ύδρευση πάνω του που φυσικά το κατέστρεψαν.
Χάρτης της σημερινής Χαλκίδας, με το διάγραμμα του «Κάστρου» και της τάφρου της μεσαιωνικής πόλης, που δείχνει το ακριβές σημείο όπου σώζεται το τμήμα του τείχους στα παλιά ΚΤΕΛ.
Περιγραφή του σωζόμενου τείχους
Το σύνολο του τμήματος πού αποκαλύφθηκε στην οδό Μ. Φριζή φθάνει σε μήκος τα 28 μέτρα, το πλάτος του τα τέσσερα μέτρα και το ύψος του κυμαίνεται από 1,30 έως 2,85 μέτρα.
Δεν αποτελεί ευθεία γραμμή, έχει γενικότερα διεύθυνση από Βορρά προς Νότο άλλα παρουσιάζει μια ελαφριά κλίση των σκελών του προς ΒΔ και ΝΔ αντίστοιχα με μια κορύφωση στο κέντρο με καμπύλη σχεδόν απόληξη. Η κατασκευή του είχε γίνει σύμφωνα με τον τρόπο κατασκευής των Βυζαντινών και μεσαιωνικών τειχών. Δηλαδή, στις δύο όψεις του, την ανατολική και την δυτική (την «εξωτερική» και «εσωτερική» του Κάστρου της Χαλκίδας αντίστοιχα), υπάρχει «επένδυση» από σειρές πώρινων δόμων από ογκόλιθους. Στο ψηλότερο δε μέρος της εξωτερικής όψεως μετρώνται τέσσερις σειρές δόμοι, ενώ σ’ ένα σημείο σώζεται και ένας λίθος από τον πέμπτο.
Η εσωτερική όψη του τείχους δυστυχώς δεν έγινε δυνατό να αποκαλυφθεί σε αντίστοιχη πληρότητα με την εξωτερική λόγω των τεχνικών δυσχερειών (σωληνώσεις ύδρευσης) που όπως είπαμε υπάρχουν στο σημείο. Είναι πάντως βέβαιο πως είναι περισσότερο ατημέλητη από την μπροστινή εξωτερική που έχει αποκαλυφθεί και με πωρόλιθους μικρότερων διαστάσεων. Στην πλευρά πού αποκαλύφθηκε λοιπόν τέλεια, υπάρχουν πωρόλιθοι κτισμένοι κατά τρόπο πού πλησιάζει το ισοδομικό σύστημα ενώ στους αρμούς χρησιμοποιείται άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο κονίαμα μέσα στο οποίο παρατίθενται κομμάτια από πλίνθους. Μεταξύ των δύο όψεων του τείχους υπάρχει το γέμισμα που αποτελείται από «κολυμπητές» πέτρες μέσα σε ασβεστοκονίαμα και άλλο ριχτό υλικό.
Το τείχος του Κάστρου είχε οικοδομηθεί με υλικά που είχαν και προγενέστερη χρήση και δεν προέρχονταν από λατόμηση, κάτι που αποδείχτηκε και από τη συγκεκριμένη ανασκαφή καθώς οι αρχαιολόγοι διαπίστωσαν πως σε πολλούς πωρόλιθους παρατηρούνται τόρμοι, σε άλλους κυμάτια (διακοσμητικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής) και σε μερικούς ανθύρωση, στοιχεία δηλαδή που επιβεβαίωσαν τους ισχυρισμούς τους. Στην εξωτερική όψη ο πρώτος δόμος της ευθυντήριας που πατά στο κρηπίδωμα αποτελείται σχεδόν ολόκληρος από μαρμάρινους ορθογώνιους κατεργασμένους ογκόλιθους που στο κάτω μέρος φέρνουν «πατούρα». Θα πρέπει επίσης να παρατηρηθεί πώς ακριβώς στην κορύφωση για λόγους καμπυλότητας οι μαρμάρινοι ογκόλιθοι έχουν αντικατασταθεί από πωρόλιθους.
Κάτω από αυτήν την πρόχειρη κατασκευή βρίσκεται ένα ζωντανό κομμάτι της ιστορίας μας: 24 μέτρα τείχους της μεσαιωνικής Χαλκίδας
Κατά την ανασκαφή, είχαν βρεθεί και όστρακα με διάφορες παραστάσεις από τον 11ο έως και τον 17ο αιώνα, τα οποία μάταια οι συγκολλητές προσπάθησαν να αποκαταστήσουν. Επίσης βρέθηκαν πέντε νομίσματα που ανήκουν στην κατηγορία των χάλκινων «ανώνυμων» Βυζαντινών.
Μετά την ολοκληρωτική αποκάλυψη του ανατολικού τμήματος του τείχους της οδού Μ. Φριζή, η προσοχή στράφηκε στα τεράστια κομμάτια – ογκόλιθους από μάρμαρο που πατούν πάνω στο κρηπίδωμα, σχεδόν σε ολόκληρο τον πρώτο δόμο της εξωτερικής όψεως του τείχους. Πρόκειται για 11 τεμάχια από τα οποία τα μεγαλύτερα έχουν μήκος 2,40 μέτρα, το ύψος όλων φθάνει τα 0,48 μέτρα και σε σύνολο καλύπτουν 20,04 μέτρα από το συνολικό μήκος του τείχους και τα οποία φέρουν στο κάτω μέρος πατούρα.
Οι αρχαιολόγοι μετά από δεινή έρευνα, σε κάποιο σημείο όπου οι υπερκείμενοι πωρόλιθοι τους «επέτρεψαν» να δουν την εσωτερική πλευρά του τείχους, έκαναν μια εκπληκτική ανακάλυψη: η οπίσθια αφανής μεριά ήταν η όψη ενός θαυμάσιου Ρωμαϊκού επιστυλίου, Ιωνικού τύπου. Μπροστά σε αυτήν τη σημαντική ανακάλυψη η Αρχαιολογική Υπηρεσία αποφάσισε να προχωρήσει η έρευνα σε όλη την έκταση της, κάτι που δυστυχώς απεδείχθη ανεφάρμοστο στην πράξη, εξαιτίας των μαντεμένιων σωλήνων νερού που όχι μόνον μισοκατέστρεψαν το τείχος αλλά και «ζηλότυπα» εμπόδισαν τα συνεργεία να αφαιρέσουν το «γέμισμα» χωρίς να υπάρχει κίνδυνος να σπάσουν, καθώς θα αιωρούνταν στο κενό οι σωληνώσεις, με μεγάλες συνέπειες ασφαλώς στην ύδρευση της πόλης!
Έτσι μόνο στο μπροστινό τμήμα, πίσω από την κορύφωση, ανοίχτηκε μια στενή τρύπα στο γέμισμα και έτσι κατορθώθηκε να ερευνηθούν μόνο τρεις λίθοι από τους έντεκα του επιστυλίου, από τους οποίους ο ένας είναι ενεπίγραφος και σε αυτόν μπόρεσαν να διαβάσουν τη φράση «Ι ΔΗΜΩΙ ΑΝΕΘΗΚΑΝ». Σε κάποια μελλοντική ανασκαφή, αν και όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν, ποιος ξέρει τι άλλο μπορεί να φανερωθεί στη «σκοτεινή πλευρά του τείχους».
Μετά τις έρευνες και τις ανασκαφές ακολούθησε μια μακρά περίοδος όπου το σημείο ήταν προσβάσιμο και εκτεθειμένο με αποτέλεσμα να γίνει εστία μόλυνσης από τα σκουπίδια που πέταγαν οι περίοικοι. Για το λόγο αυτό η τότε Δημοτική Αρχή, αποφάσισε στα μέσα της δεκαετίας του 80 να σκεπάσει το χώρο με το υπόστεγο που βλέπουμε σήμερα. Προσφάτως όμως, κάποιος κατέστρεψε το πορτάκι και έτσι αφενός όποιος θέλει μπορεί να δει το τείχος, έστω και έτσι, και αφετέρου έχει ξαναμετατραπεί σε εστία μόλυνσης και παραβατικότητας. Ελπίζουμε οι νέοι ιθύνοντες της πόλης να ευαισθητοποιηθούν και σύντομα ο χώρος να αναδειχθεί και να αξιοποιηθεί.